Urząd czynny:
Poniedziałek, wtorek, czwartek: 7:30-15:30
środa: 7:30-16:30
piątek: 7:30-14:30
Dolina Słudwi i Przysowy, to Obszar Natura 2000, Obszar Chronionego Krajobrazu oraz teren ostoi ptaków o znaczeniu międzynarodowym IBA nr 145. Położony jest na linii zbiegu województw mazowieckiego i łódzkiego, oraz powiatów: kutnowskiego, gostynińskiego, łowickiego
W gminie Żychlin obszar przebiega wzdłuż rzeki Przysowa – przez wsie Zarębów, Sędki, Kaczkowizna oraz w okolicy wsi Gajew, gdzie Przysowa wpada do Słudwi.
Na terenie ostoi położony jest także jeden rezerwat „Jezioro Szczawińskie” – powołany zarządzeniem RDOŚ w 2009 roku, oraz planowany od lat 90-tych XX wieku rezerwat „Stawy Stępowskie” gdzie odnotowano m.in. ostatnie lęgi bataliona w centralnej Polsce.
Niezwykłość doliny Przysowy i Słudwi wynika w dużej mierze z faktu, że leży on w znaczącej swojej części na Równinie Kutnowskiej, czyli obszarze o najmniejszych w skali kraju opadach atmosferycznych i najmniejszej lesistości w Polsce. Średnia ilość opadów w ciągu roku nie przekracza tu 550 mm, a w miesiącach suchych spada nawet do 350 mm
Niejako wbrew zdrowemu rozsądkowi, żeby pozbyć się wody, koryta rzeki Słudwi i Przysowy zostały prawie całkowicie wyprostowane. Aby dopełnić skali przyrodniczych nieszczęść, liczne rowy melioracyjne odprowadzające wodę z łąk i pól, są systematycznie pogłębiane i czyszczone, a urobek zwykle wykorzystany do zasypywania naturalnych obniżeń terenu.
Jakby wbrew tym przeciwnościom, w dolinach zachowała się część cennych walorów przyrodniczych. Płaskie ukształtowanie terenu i liczne zadolenia, powodują wyjątkowo powolny spływ wody i tworzenie się w okresie wiosennym znacznych rozlewisk. Atrakcyjność ostoi podnosi zróżnicowania roślinności wodnej, bagiennej, łąkowej i szuwarowej, obecność licznych zarośli wierzbowych oraz kompleksów leśnych w strefie przydolinowej, będących ostoją zwierzyny i ptaków.
Najciekawszym dla obserwatorów ptaków czasem na wizytę w ostoi są miesiące wiosennej migracji, w trakcie których dolina Słudwi i Przysowy jest w ogromnej części zalana. Największe rozlewiska tworzą się w odcinkach między wioskami Zagroby-Sędki-Model oraz miedzy wsiami Gajew – Złaków Borowy i Kościelny. W mokrych latach, zalany teren tworzy kilkukilometrową taflę wody, którą przebyć można jedynie pontonem.
Koncentracje ptaków wodno – błotnych osiągają tu wtedy niespotykanie w innych częściach Polski centralnej rozmiary. Największe stwierdzone jednorazowe ilości ptaków (koncentracje chwilowe) to:
Gęsi białoczelne – 25 tys;
Gęsi zbożowe/tundrowe – 8 tys. os.
Siewki złote – 11 tys. os.
Bataliony 3,5 tys. os.
Krzyżówki – 5 tys. os.
Świstuny – 2,5 tys. os.
Śmieszki – 1,5 tys. os.
Czajki – 10 tys. os.
Rybitwa Białowąsa – 528 os.
Żurawie – 2000 os.
Teren ten obfituje w stwierdzenia rzadkich gatunków ptaków, obserwowano tu m.in.: gęś tybetańską, bernikle rdzawoszyje – stadko 10os., gęś krótkodziobą, bernikle białolice – stadko 42 os., błotniaka stepowego, kurhannika, sokoły wędrowne, orła przedniego, kuliki mniejsze, śnieżyce, orzechówkę, dzięcioła zielonosiwego, bociany czarne, czajkę towarzyską, biegusa zmiennego, rzepołucha, edredona, ohary, kanie rudą, kanię czarną, rybołowa, szablodzioba.
Dolina Przysowy i Słudwi to nie tylko ptaki migrujące – to także teren istotny dla wielu lęgowych gatunków ptaków. Cenne gatunki gniazdujące na tym obszarze to m.in:
rybitwa czarna – max. 50 par
rybitwa białoskrzydła – 264 par
podróżniczek – max. 19 par
błotniak łąkowy – 11 par
rycyk – 24 par
wodnik – 32 pary
bąk – 6 par
zielonka – 4 pary
wąsatka – min. 4 pary
kropiatka – 2 pary
bączek – 1 para w ostoi i 3 pary na terenie przyległym
kulik wielki – 1 para
uszatka błotna – 1 para
pójdźka – 3 pary
Dużym atutem omawianej ostoi jest dostępność do obserwowanych ptaków. Ośmielę się zaryzykować stwierdzenie, że nigdzie indziej w Polsce centralnej a może i całym kraju, nie da się obserwować lub fotografować batalionów, rycyków, łabędzi krzykliwych, czapli białych i wielu innych ptaków – z odległości 50-100m., bez konieczności maskowania, czy też zasiadki. Łąki na Słudwią w Złakowie Kościelnym, umożliwiają to bezpośrednio z okna samochodu, stojącego pośrodku rozlewisk, środkiem których biegnie droga w kierunku wsi Łażniki. Wiosną co roku można podziwiać z tej drogi, toki batalionów i rycyków, żerujące krwawodzioby, świstuny, ohary, płaskonosy, rożeńce, cyranki, cyraneczki, krakwy oraz wiele innych ptaków. Nie mniej ciekawie jest w okolicy wsi Zagroby i Sędki, gdzie ukształtowanie terenu pozwala z drogi gruntowej prowadzącej do mostu pod lasem w Luszynie, podziwiać panoramę Doliny Przysowy wraz z rozlewiskami i zasiedlającymi je ptakami.
Miłośnicy ptaków szponiastych mogą liczyć na obserwacje pustułek, błotniaków łąkowych, stawowych, myszołowów, a także bielików polujących na kaczki czy gęsi. Na błotniaki zbożowe i myszołowy włochate należy wybrać się jesienią lub zimą, kiedy to zdarza się widzieć ich po kilka w jednej lokalizacji. Amatorzy nocnych łowców mogą natrafić na gniazdujące pójdźki, płomykówki, puszczyki i uszatki.
Duże zróżnicowanie terenu sprawia, że obok ptaków wodno-błotnych, możemy podziewać gatunki zupełnie nie związane z wodą np.: żerujące w suchym terenie dudki, ortolany, lerki, świergotki łąkowe. Wieczorami zaś słychać głosy derkaczy, przepiórek, a także śpiew licznych tu słowików.
Obserwacje można prowadzić nie tylko w obszarze natura 2000, ale także na terenach przyległych. Miasto Żychlin gości często sokoła wędrownego, a stawy w Dobrzelinie to ostoja dla bączków, wąsatek oraz wielu gatunków migrujących ptaków.
Ssaki na terenie Ostoi nie są licznie reprezentowane. Można liczyć jedynie na pospolite zające, sarny, daniele, dziki, bobry, kuny, tchórze, norki, sporadycznie pokazują się jelenie i łosie (tylko w okolicy Jeziora Szczawińskiego występują licznie). Zaledwie jeden raz obserwowano rysia, który uciekł z Puszczy Kampinoskiej, a w ostatnim czasie pojedyncze wilki (zarówno w lasach od strony Gostynina jak też na łąkach od strony Bzury).
Gady i płazy choć miejscami licznie, nie należą do rzadkich gatunków. Zwykle spotyka się żaby trawne, śmieszki, moczarowe, ropuchę szarą, kumaka nizinnego, rzekotkę, jaszczurkę zwinkę żyworodną, zaskrońce.
Owady nie zostały należycie zinwentaryzowane. Do najciekawszych ich przedstawicieli należą: modliszka, pachnica dębowa, zmierzchnica trupia główka, zawisak powojowiec, trutniowiec, borodziej próchnik, kilka gatunków dzikich pszczół i motyli.
Roślinność na zdecydowanej większości obszaru jest dość uboga, na skutek prowadzenia intensywnej gospodarki rolnej. Duże obszary łąk zostały przekształcone w pola uprawne, zniszczono oczka wodne i zadrzewienia śródpolne. W niewielu miejscach zachowały się turzycowiska i łąki o cechach naturalnych. Na szczęście można w kilku miejscach natknąć się jeszcze na stanowiska cennych gatunków, takich jak: rosiczka okrągłolistna, bobrek trójlistkowy, bagno zwyczajne, storczyk szerokolistny, storczyk krwisty.
Opracowanie i zdjęcia: Rafał Klimczak